Islam hukunda kadin
ISLÂM HUKUKUNDA KADINA TANINAN HAKLAR
Prof. Dr. Ahmed Akgündüz
Kadinlar, lâyik olduklari mevki ve degeri Islâm dini ile kazanmislardir. Tarih boyunca özledikleri huzur ve saadete ulasmislardir. Islâm hukuku kadin ve erkek münasebetlerinde ifrat ve tefrit uygulamalari kaldirmis, iki cins arasinda tam bir denge ve âhenk kurmustur.
Islâm'a göre Allah'in kulu olmalari bakimindan kadinla erkek tamamen birbirine esittir. 1 Hz. Peygamberin ifadesiyle: "Kadin-erkek bütün insanlar, bir taragin disleri gibi birbirlerine
____________________________________________________________________________________________
Kadinlar, lâyik olduklan mevki ve degeri Islâm dini ile kazanmislardir. Tarih boyunca özledikleri huzur ve saadete ulasmislardir. Erkek mi üstün kadin mi üstün münakasasi bile Jslâm'a göre yersizdir.
____________________________________________________________________________________________
esittirler" 2. Kadin ve erkek bir bütünün iki parçasidir. Birbirlerini tamamlarlar. Su âyet bunu çok güzel ifade etmektedir:
"Kadinlar sizin elbiseniz, örtünüz; siz de onlarin elbisesi, örtüsüsünüz." 3. Bu âyeti iki sekilde anlamak mümkündür: iki açidan sizler birbirinizin elbisesi mesabesindesiniz, bir taraftan elbise gibi yekdigerine sarmalasirsiniz, diger cihetten de elbisenin ayiplari örtmesi, soguk ve sicaktan korumasi gibi herbiriniz digerinin ayiplarini örter, eksikleri tamamlar, biri birisiz olamaz. 4
O halde erkek mi üstün kadm mi üstün münakasasi bile Islâm'a göre yersizdir. Yine Kur'ân'in açiklamasina göre, erkegin kadinda bulunmayan birtakim yaratilistan meziyet ve üstünlükleri bulundugu gibi, ayni zamanda kadi- nin da erkekte bulunmayan yaratilistan bazi meziyet ve üstünlükleri mevcuttur. Bu sebeple her ikisi de ayri ayri yönlerden biribirine muhtaçtirlar ve bu sekilde erkekle kadin yaratilis itibariyle birbirinden farkli ve karsilikli üstünlüklere sahiptirler. Ayni noktalarda mukayeseye kalkismak yanlis sonuçlara götürür.5
Yapilacak is Kur'ân'in su düsturunu dinlemektir: "Özellikle erkeklerle kadinlar arasinda yekdigerinizin makamina göz dikerek kiskançhk ve kötü arzular beslemeyiniz, rekabet edip üstünlük taslamayiniz. Allah'in bazisina digerinden fazla olarak bahsettigi üstünlükleri temenniye de kalkismayiniz. Erkekler çalisma ve emeklerinin karsiligini alacaklar, kadinlar da çalisma ve emeklerinin karsiligini göreceklerdir."6
Bu kisa giristen sonra Islâm'in kadin lehine ortadan kaldirdigi bazi âdetleri ve kadina tanidigi haklari inceleyelim.
1. KADIN LEHiNE ORTADAN KALDIRDIGl BAZI ÂDETLER:
Yahudi ve Hristiyanlarin inanci olan kadinin lânetli oldugu görüsünü Islâmiyet reddetmistir. Cahiliye âdetlerinden biri olan kiz çocuklarinin diri diri gömülmesini siddetle yasaklamistir.7 Hz.Peygamber; "Hiçbir seyde ugursuzluk yoktur" buyurarak, kadini ugursuz sayma inancini yok etmistir.8. Erkeklere, kadinlara karsi büyük bir sefkat, sevgi ve ihtimam göstermelerini emretmistir. Hatta kadinlar ile ilgili Kur'ân'da iki sûre baslibasina mevcuttur.9 Günümüzde de mevcut olan kuz çocuklara karsi duyulan nefret hissini yermis ve Hz.Peygamber "Hediyede çocuklarinizin arasini esit tutun; eger ben birini üstün tutacak olsaydim, kizlari üstün tutardim" buyurarak, kiz çocuklarini övmüstür.10 Kimin daha fazla hürmete Iâylk oldugunu soran bir sahabiye de üç defa "Annen" cevabini verdikten sonra dördüncüde "baban" demisti." 11
2. KADINA TANINAN HAKLAR:
Sunu hemen belirtelim ki, hak ile görev ayrilmaz iki kardestirler. Hak varsa görev de bulunacaktir. Kadinin hak ve hürriyetlerini basindan beri kabul eden ve onun asagi görülmesini siddetle kinayan Islâm Hukuku, kadina bazi haklar tanidigi gibi bazi görevler de yüklemistir. Biz bunlari zikretmeden bu mes'elenin özünü teskil eden ve Hz. Peygamberin 130.000 kisi huzurunda Vedâ Hacci'nda irad ettigi hutbesinde yer alan kadinlarla ilgili su temel kâideyi hatirlatacagiz:
"Ey insanlar ve ey ashabim, size kadinlar hakkinda hayirli olmanizi vasiyyet ederim. Onlar sizin hayat ortaginizdir. Allah'in size bir emaneti olan bu kadinlarla aile yuvasi kuruyorsunuz. Onlarin sizin üzerinizde haklari ve sizin de onlar üzerinde haklariniz mevcuttur. Bunlarla iyi geçinmek en önemli borcunuzdur." 12. Yine bir hadisinde de: "Kadinlarin haklarini yerine getirme hususunda Allah'tan korkunuz. Onlarin hak ve hürriyetlerine tecâvüz etmekten sakininiz. Zira siz onlari, Allah'in emaneti olarak aldiniz." 13
Simdi bu genellemeden sonra Islâm Hukukunda kadina taninan haklari kisaca gözden geçirelim:
Nafaka Hakki: Koca, karisinin ve karisindan dogmus çocuklarin nafakasini temin etmekle mükelleftir. Yâni kadin kocasindan nafakasini talep edebilir. Islâm Hukukunda koca, karisinin yiyecek, giyecek, mesken ve hizmetçi masraflarini temin etmek zorundadir.14
Kadin Evin Masraflarina Katilmaya Zorlanamaz: Kadin ve çocuklarin infak ve iasesi kocaya aittir. Serveti ne olursa olsun kadin evin masraflarina katilmak zorunda degildir.15
Kadinin Fiil Ehliyeti: Islâm Hukukunda kadin tam fiil ehliyetine sahiptir. Kendi sahsî mallari üzerinde mutlak tasarruf hakki mevcuttur. Her çesit medenî haklari iltizam ve iktisap edebilir.
____________________________________________________________________________________________
Hz.Peygamber, kadinlarin okuma ve yazma ögrenmelerini dâima tesvik ve emretmistir.
____________________________________________________________________________________________
Ayrica çocugun erkek ise yedi yasina kadar, kiz ise evleninceye kadar terbiye velâyeti de kadina verilmistir.
Kadinin Kocasindan Isteyebilecegi Diger Haklari: Kadin kocasindan mehir isteyebilir. Ayrica kocasi kadinla iyi geçinmek mecburiyetindedir. Ayrica kadin istedigi zaman, kocasina haber vererek ailesini ziyaret edebilir. Kocanin kadiniyla eglenmesi, nes'elenmesi, mesru eglencelere müsaade etmesi gerekir. Koca haksiz ve sebepsiz yere kadina sert davranamaz.16 Koca, karisinin gerek cinsî hayata gerekse baska meselelere dair sirlarini ifsa edemez.
Miras Hakki: Islâm'in dogus devrindeki bütün Hukuk sistemlerinin (Roma Hukuku müs- tesna) ve örf-teamül hukukunun tersine Islâm Hukuku kadina miras hakki tanimistir. Bu, sadece erkek ve kiz kardesler arasindaki ikili birli paylasma disinda, esitlik esasina dayandirilmistir. Ikili birli kâidesinin ise mantikî ve ilmî gerekçeleri, hem Kur'ân hem de hadislerde açiklanmis bulunmaktadir.17 Kadinin mirasta erkege nisbeten az pay almasi mutlak degildir. (Bkz. Za- fer Dergisi, Sayi 192)
Kadinin Egitim ve Ögretim Hakki: Islâm toplumunda egitim ve ögretimin çok önemli bir yeri vardir. Kadin en mükemmel terbiyecidir. Çocuklari asil yetistiren ve terbiye eden kadindir. Terbiyecinin egitim ve ögretimden mahrum kalmasi elbette düsünülemez. Hz. Peygamber, kadinlarin okuma ve yazma ögrenmelerini dâima tesvik ve emretmistir. Islâm tarihinde nice kadin hadisçilerin, edebiyatçilarin ve en önemlisi de büyük kadin hukukçularin yetistigini zikretmeden geçemeyecegiz.18
Çalisma Hakki: Kadin kanunî bir isi veya ticareti herhangi bir sinirlama olmadan yapabilir. Belediye hizmetlerinde çalisabilir. Çiftçilik yapmasi serbesttir. Kendine uygun, mesru olan ve ahlâka zit olmayan her çesit meslegi yapabilir.19
Bütün bunlardan sonra sunu belirtelim ki, kadin bu haklara sahip olmasina ragmen, evin reisi Islâm Hukukuna göre de yine kocadir. Zaten bugünkü klâsik hukuk sistemlerinde de benimsenen ilke budur. Bunun böyle kabul edilmesi, bazi hukukçularin iddia ettigi gibi kadin ile erkek arasinda fark oldugunun kabulü demek degildir. Kocanin ailenin reisi oldugunu ifade eden Kur'ân âyetinin ifadesi de bu iddiayi reddetmektedir. Zira Kur'ân buyuruyor:"Erkekler kadinlar üzerinde kayyimdirlar; onlarin islerini yürütürler, gözetirler. Zira Allah onlarin bazisini bazisina üstün kilmistir. Yâni kadin da bazi cihetlerden erkekten üstündür. Erkek de bazi cihetlerden kadindan üstündür. Ikisi de ayri ayri kabiliyettedirler. Ayrica erkekler mallarindan mehir ve nafaka borcunu da ödemekle mükelleftirler. "
______________________________________
KAYNAKLAR:
1. Kur'ân, el-Hucurâ; 13, En-Nisa, 1.
2. Bilmen, Ömer, Nasuni, Hukuk-u Islâmiye ve Istilahat-i Fikhiye Kâmusu, c. 2, sh. 73-74.
3. Kur'ân, El-Bakara, 187.
4. Elmali, a.g.e., c. 1, sh.670.
5. Kur'ân, En Nisâ, 34; Elmali, a.g.e., c. 2, sh. 1348 - 1349
6. Kur'ân, Et-Tekvir, 8-9; Gürkan a.g.e., sh.116
7. Kur'ân, Et-Tekvir. 8-9; Gürkan, a.g.e., sh. 116
8. Miras, a.g.e., c. IV, sh. 131; Dikmenn a.g.e., 44-45.
9. Kur'ân, En-Nisa, Meryem.
l0. Münavi, Muhammed Abdurrauf, Feyzu'l-Kadir, Misir, 1938. c.6, sh. 84.
11. Dikmen, a.g.e., sh.51.
12. Akseki. Ahmet Hamdi, Yeni Hutbelerim, Ankara, sh. 781-782.
13. Aclûni, Kesfe'l Hafa, Beyrut, 1351, c.l, sh.36
14. Cin, Halil, Islâm ve Osmanli Hukukunda Evlenme, Ankara, 1974, sh. 196 vd.
15. Cin, a.g.e., sh. 195
16. Dikmen, a.g.e., 142.
17. Elmali, a.g.e., c. 2, sh. 1293-1295, 1299- 1309; Dikmen a.g.e., sh. 192 vd.
18. Mehmed Zihni Efendi, Mesâhir'ûn-Nisâ, Beyrut, I-VI cilt; Dikmen a.g.e., sh. 227-232.
19. Dikmen, a.g.e., sh. 233, ud.; Shaiki, N.M. Islâm Toplumunda Kadin, Ter. Ali Zengin, Istanbul, 1983, sh. 48 vd. 26
Zafer dergisi, Sayi 246, Haziran 1997
